65.เช้าปลูกป่าชายเลน ตกเย็นไหว้พระที่อัมพวา

๖๕

เช้าปลูกป่าชายเลน ตกเย็นไหว้พระที่อัมพวา


​

วันก่อนโน้น หลายวันแล้ว แต่วันไหนไม่รู้ขี้เกียจนึก สร้อยฟ้าฯ ถูกชักชวนให้ไปร่วมปลูกป่าชายเลน ทีแรกก็นึกว่าเป็นป่าชายเลนแถวๆ บางขุนเทียน แต่พอทราบกำหนดการคือไปปลูกป่าชายเลนที่จังหวัดสมุทรสงคราม จึงได้นึกภาพจินตนาการไปว่า เป็นพื้นที่ริมฝั่งชายทะเลที่เป็นดินโคลนเป็นผืนกว้างๆ เวลาน้ำลง เวลาน้ำขึ้นก็ไม่เห็นพื้นโคลนแต่จะเป็นชายป่าโกงกางมีลิงแสมอาศัยอยู่ ไหนๆ ถูกชวนแล้ว ไปก็ไป ไปลุยโคลนปลูกป่าลดการกัดเซาะพังทลายของริมตลิ่ง ...


วันที่เดินทางเป็นวันธรรมดา ไม่ใช่วันหยุด ไปร่วมกันประมาณเกือบๆ ๕๐ คนเห็นจะได้ แต่กำหนดการมีงอกขึ้นมาอีก เพิ่งจะรู้ว่า ปลูกป่าเสร็จแล้วก็จะไปแวะตลาดน้ำอัมพวาด้วยในขากลับ

​

 

​

คณะของเรามาถึงที่ที่จะลงเรือเพื่อไปปลูกป่า เห็นป้ายบอกว่า เป็นศูนย์อนุรักษ์ป่าชายเลนคลองโคน จังหวัดสมุทรสงคราม ฟังบรรยายสรุปสักครู่ก็ลงเรือกัน มุ่งสู่ปากอ่าวทะเล แต่ทว่าพวกเรามาช้าไปหรือเร็วไปไม่รู้ น้ำเลยขึ้น ในส่วนที่จินตนาการไว้ว่าเป็นผืนดินโคลนกว้างๆ ก็เลยต้องวิ่งเรือออกปากอ่าว แล้วเข้าไปในคลองข้างๆ อีกคลอง ชื่อคลองอะไรก็ไม่รู้

 

​

เข้าคลองไปได้ประมาณเกือบๆ ครึ่งกิโลเมตร เรือก็มาหยุดอยู่ริมคลอง เป็นเนินดินโผล่ขึ้นมาหน่อยและถัดไปก็เป็นแอ่งน้ำ ซึ่งต้องเดินลุยลงไป หง่ะ งั้นขอตัวไม่ลงนะ เห็นกลุ่มแรกลงไปก็ผลุบไปถึงเข่า โดนโคลนดึงชักขาไม่ขึ้นทุลักทุเลกันใหญ่ ยิ่งคนหลังๆ ต้องเดินลงไปแล้วไปเหยียบรอยเดิมก็ต้องฉุดกันขึ้นมา ที่ไม่ขอลงเพราะถือกล้องอยู่ ถ้าเกิดเสียหลักกล้องตกน้ำป๋อมแป๋มจมโคลนนี่ไม่สนุกแน่ แต่ถ้าเป็นผืนโคลนกว้างๆ จะลงหล่ะ เพราะเตรียมรองเท้านินจามาลุยโดยเฉพาะเลยเพิ่งจะไปซื้อมาเมื่อวันก่อนจะลุยป่าชายเลนคู่ละ ๑๒๐ บาท...

มีบางคนและหลายคนที่คิดว่าคงจินตนาการเหมือนกับสร้อยฟ้าฯ จึงนุ่งกางเกงวอร์มขาสั้นมาแล้วผูกเชือกที่เอวแบบหลวมๆ หรือบางคนเป็นแบบเอวยางยืด พอลงไปปลูกป่าแล้วถูกโคลนดึงขาหนำซ้ำยังดึงกางเกงลงไปอีกด้วย มือนึงถือต้นไม้มือนึงตะกายดินเลน แล้วจะเอามือไหนดึงกางเกงหล่ะนะ เออ!...

 

มาถึงป่าชายเลนแล้วเราก็ต้องรู้ว่า ป่าชายเลนมีประโยชน์อย่างไร ตรงนี้ได้ข้อมูลมาจากกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

ป่าชายเลน (Mangrove forest) เป็นระบบนิเวศที่ประกอบไปด้วยพันธุ์พืช พันธุ์สัตว์ หลายชนิด ดำรงชีวิตร่วมกันในสภาพแวดล้อมที่เป็นดินเลน น้ำกร่อย และมีน้ำทะเลท่วมถึงอย่างสม่ำเสมอ ดังนั้นจึงพบป่าชายเลนปรากฏอยู่ทั่วไปตามบริเวณที่เป็นชายฝั่งทะเล ปากแม่น้ำ ทะเลสาบ และ รอบเกาะแก่งต่างๆ ในพื้นที่ชายฝั่งทะเล พันธุ์ไม้ที่มีมากและมีบทบาทสำคัญที่สุดในป่าชายเลน คือ ไม้โกงกาง ป่าชายเลนจึงมีชื่อเรียกอีกอย่างว่า ป่าโกงกาง

​

ความสำคัญและประโยชน์ของป่าชายเลน
ป่าชายเลนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญยิ่งของชายฝั่งทะเลและนับเป็นทรัพยากรที่มีคุณค่า มหาศาลทั้งทางด้านเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมของประเทศ

ป่าชายเลนเป็นแหล่งพลังงาน และแหล่งวัตถุดิบไม้ใช้สอยและก่อสร้างในครัวเรือน
แหล่งพลังงานที่สำคัญในป่าชายเลนได้มาจากถ่าน ไม้ป่าชายเลนที่นิยมนำมาเผาถ่านคือ ไม้ โกงกาง เพราะติดไฟทนทาน ไม่มีควัน ไม่ปะทุแตกไฟ ได้ก้อนถ่านสวยงาม ขายได้ราคาดี ปัจจุบัน ถ่านไม้โกงกางที่มีชื่อเสียง คือถ่านไม้โกงกางบ้านยี่สาร จ.สมุทรสงคราม นอกจากนี้ไม้ป่าชายเลนมีประโยชน์ใช้สอยและก่อสร้าง เช่น ไม้เสาเข็ม ไม้ค้ำยัน ไม้ ก่อสร้าง แพปลา อุปกรณ์การประมง เฟอร์นิเจอร์ ไม้หลายชนิดนำมาสกัดจะได้แทนนิน ใช้ทำน้ำ หมึก ทำสี ทำกาว ย้อมอวน ฟอกหนัง เป็นต้น

ป่าชายเลนเป็นแหล่งพืชผักและพืชสมุนไพร
พืชในป่าชายเลนสามารถนำมาใช้เป็นผักพื้นบ้านจำนวน หลายชนิด เช่น ใบชะคราม ยอดเป้ง ยอดผักเบี้ยทะเล ต้นจากก็เป็นพืชป่าชายเลนอีกชนิดหนึ่งที่สามารถนำส่วนต่างๆ มาใช้ ประโยชน์ได้ คือ ใบนำมาทำเป็นตับมุงหลังคา ใบอ่อนสามารถนำมามวนบุหรี่ได้ น้ำจากยอดอ่อน นำมาทำน้ำตาลจากรสชาติดี ผลใช้กินเป็นของหวาน พืชในป่าชายเลนหลายชนิดนำมาใช้เป็นสมุนไพรได้ เช่น เหงือกปลาหมอ มะนาวผี ใช้ รักษาโรคผิวหนัง ผลของตะบูนขาวใช้รักษาโรคบิดและโรคท้องร่วงได้ รากตาตุ่มทะเลใช้แก้อักเสบ แก้ไข้ แก้คัน เป็นต้น

ป่าชายเลนเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญของสัตว์น้ำ
เศษซากพืชหรือเศษไม้ใบไม้และส่วนต่างๆ ของไม้ป่าชายเลนที่ร่วงหล่นลงมา จะถูกย่อย สลายกลายอินทรียวัตถุ กระบวนการย่อยสลายของอินทรียวัตถุเหล่านี้จะทำให้เกิดสารอินทรีย์ที่ ละลายน้ำ เช่น กรดอะมิโน ซึ่งสาหร่ายและจุลินทรีย์ต่างๆ จะสามารถใช้เป็นอาหารได้ และ จุลินทรีย์เหล่านี้เป็นแหล่งอาหารที่สำคัญสำหรับสิ่งมีชีวิตต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในป่าชายเลนต่อไป

ป่าชายเลนเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน เป็นที่หลบภัยและที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ นานาชนิด สัตว์น้ำที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจหลายชนิดได้ใช้ป่าชายเลนเป็นที่อยู่อาศัย และอนุบาลตัว อ่อนในบางช่วงของวงจรชีวิตของมัน เช่น ปลากะพงขาว ปลานวลจันทร์ทะเล ปลากระบอก ปลา เก๋า กุ้งกุลาดำ กุ้งแชบ๊วย หอยดำ หอยนางรม หอยแมลงภู่ หอยแครง และหอยกะพง ปูแสม ปูม้า แต่สัตว์น้ำบางชนิดอาจใช้ป่าชายเลนเป็นทั้งแหล่งเกิดและอาศัยจนเติบโตสืบพันธุ์ เช่นปูทะเล

ป่าชายเลนช่วยรักษาความสมดุลของระบบนิเวศชายฝั่งและใกล้เคียงโดยเฉพาะหญ้า ทะเลและปะการัง ป่าชายเลนมีบทบาทในการรักษาสมดุลของธาตุอาหารและความอุดมสมบูรณ์ของน้ำ ทะเลชายฝั่งซึ่งจะส่งผลถึงความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรประมง

ป่าชายเลนช่วยป้องกันดินพังทลายชายฝั่งทะเล
รากของต้นไม้ในป่าชายเลน นอกจากจะช่วยป้องกันการกัดเซาะชายฝั่งแล้ว ยังช่วย บรรเทาความเร็วจากกระแสน้ำลง ทำให้ทำให้ตะกอนที่แขวนลอยมากับน้ำทับถมเกิดเป็นแผ่นดิน งอกใหม่ เมื่อระยะเวลานาน ก็จะขยายออกไปในทะเลเกิดเป็นหาดเลน อันเหมาะสมแก่การเกิด ของพันธุ์ไม้ป่าชายเลนต่อไป

ป่าชายเลนเป็นพื้นที่สำหรับดูดซับสิ่งปฏิกูลต่างๆ
รากของต้นไม้ในป่าชายเลนที่งอกออกมาเหนือพื้นดิน จะทำหน้าที่คล้ายตะแกรงธรรมชาติ คอยดักกรองสิ่งปฏิกูลต่างๆ และสารมลพิษต่างๆ จากบนบกไม่ให้ลงสู่ทะเล โลหะหนักหลายชนิด เมื่อถูกพัดพามาตามกระแสน้ำ ก็จะตกตะกอนลงที่บริเวณดินเลนในป่าชายเลน นอกจากนั้นขยะ และคราบน้ำมันต่างๆ ก็จะถูกดักกรองไว้ในป่าชายเลนเช่นกัน

ป่าชายเลนช่วยปกป้องชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนที่อาศัยบริเวณชายฝั่งจากภัย ธรรมชาติ ป่าชายเลนทำหน้าที่เหมือนปราการ ช่วยบรรเทาความรุนแรงของคลื่นและลมให้ลด น้อยลง เมื่อเทียบกับบริเวณที่ไม่มีป่าชายเลน

ป่าชายเลนเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจและแหล่งศึกษาธรรมชาติ
ป่าชายเลนเป็นระบบนิเวศที่มีลักษณะพิเศษหลายอย่าง เพราะเป็นแหล่งที่อุดมไป ด้วยพรรณไม้นานา ที่มี ใบ ดอกและผลสวยงาม แปลกตา อีกทั้งยังเป็นแหล่งที่มีทั้งสัตว์น้ำและ สัตว์บกโดยเฉพาะนกชนิดต่างๆ อาศัยอยู่มากมาย ทำให้ป่าชายเลนเป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจ และแหล่งศึกษาหาความรู้ที่สำคัญยิ่ง

ป่าชายเลนช่วยลดปริมาณก๊าชคาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศ
ไม้ในป่าชายเลนมีอัตราการสังเคราะห์แสงสูงจึงช่วยลดปริมาณก๊าชคาร์บอนไดออกไซด์ และเพิ่มปริมาณออกซิเจน ทำให้อากาศสดชื่น

​

ประโยชน์ของป่าชายเลนมีมากมายขนาดนี้แล้วเรายังจะทำลายป่าชายเลนและธรรมชาติกันอีกหรือเปล่า... แต่ก็อีกหล่ะ กิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำวัน บางทีเราก็ได้ทำลายธรรมชาติอย่างไม่ได้ตั้งใจ...

 

ปลูกป่าชายเลนกันเรียบร้อยแล้ว ก็ขึ้นเรือ แต่ตอนขึ้นก็ทุลักทุเลกันพอสมควร เพราะเปรอะโคลนไปหมดทั้งขาทั้งมือ บางคนก็ทั้งตัว ตรงหัวเรือจะมีขันให้วักน้ำล้างกัน ล้างพอให้หายเลอะ ก็ขึ้นเรือกลับทางเก่า และตรงปากอ่าวนี้ ทางคนขับเรือได้แวะให้ดูการเลี้ยงหอยแมลงภู่(น่าจะใช่นะ) และยังมีบ้านพักที่ปลูกอยู่กลางน้ำที่เรียกว่า “กระเตง” รู้สึกว่าให้นอนค้างได้ด้วย(แต่ไม่ได้ถ่ายรูปมา) พอดูเสร็จแล้วก็พาไปยังชายฝั่งน้ำตื้นๆ ความลึกแค่หน้าอก แต่เป็นเวิ้งน้ำที่ดูแล้วน่ากลัวสำหรับคนว่ายน้ำไม่เป็น เขาจอดให้เล่นกระดานถีบแล้วให้เรือจูงกระดานทำเหมือนเล่นสกีน้ำ เขาบอกว่าต้องเล่นที่น้ำตื่นๆ ถึงจะสนุก ตอนนี้น้ำขึ้นแต่ก็ยังพอจะเล่นได้ สร้อยฟ้าฯ ไม่ได้เล่นนะ กลัวจมน้ำ(ไม่ได้ถ่ายรูปมาให้ดู เพราะไม่มีเลนส์ Tele)

​

 

เล่นกระดานถีบให้เรือจูงกันพอแค่เรือน้ำมันหมด ก็กลับสู่ฝั่งไปรับประทานอาหารกลางวันกัน....

​

 

มาดูกันว่าเมนูอาหารกลางวันมีอะไรบ้าง....

​

 

​

 

​

 

อาหารที่จริงมีมากกว่านี้ แต่ถ่ายรูปไม่ทันเพื่อนร่วมโต๊ะ จกกันแหว่งไปแล้ว...​

 

จัดการกับอาหารกลางวันเรียบร้อยแล้ว ก็ปิดกิจกรรมการปลูกป่าชายเลน รถคันไหนไม่ไปต่อที่ตลาดน้ำอัมพวาก็มุงหน้ากลับกรุงเทพมหานครเลย แต่สร้อยฟ้าฯ ไปต่อ ยังไม่อยากเข้ากรุง ก็เหลือรถบัสเพียงคันเดียวที่ไปต่อ นอกนั้นเป็นรถตู้กลับกรุงเทพฯ... คนขับรถบัส บอกว่าไปตลาดน้ำอัมพวาไม่ถูกให้นำทางให้หน่อย สร้อยฟ้าฯ ก็นำทางให้ แต่สังเกตว่าหน้ารถมี GPS ทำไมไม่เปิดหล่ะหรือว่าเสีย แต่รถใหม่ๆ ไม่น่าเสีย พอใกล้จะถึงตลาดน้ำอัมพวา ซึ่งทราบกันอยู่ว่าตลาดน้ำจะอยู่ใกล้กับอุทยาน ร.๒ คนขับรถหันไปคุยกับเด็กรถ บอกว่าเมื่อคราวก่อนเอารถมาจอดที่อุทยาน ร.๒ จอดรถบัสได้แค่ ๓ คัน เหอะๆๆๆ โกหกกันใช่ไหมว่ามาไม่เป็นไม่รู้จัก ก็เลยไม่บอกทางอีกเลย...

มาถึงตลาดน้ำอัมพวา แต่จอดรถไม่ได้เพราะรถบัสคันใหญ่ จึงเลยไปจอดหน้าอุทยาน ร.๒ แล้วก็ปล่อยให้เดินลงมา ซึ่งก็ต้องเดินผ่านวัดอัมพวันเจติยารามวรวิหาร สร้อยฟ้าฯ ก็เลยแวะไหว้พระและถ่ายรูป ซึ่งมาหลายครั้งแล้วไม่เคยแวะไหว้พระในพระอุโบสถเลย วันนี้วันธรรมดาคนไม่มี ไหว้พระได้อย่างสบายใจ...

 

วัดอัมพวันเจติยาราม

พระอารามหลวงชั้นโทชนิด วรวิหาร ตั้งอยู่ปากคลองอัมพวาด้านเหนือ เดิมเรียกกันว่า "วัดอัมพวา" พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ทรงพระราชทานนามใหม่ว่า "วัดอัมพวันเจติยาราม" มีความหมายว่า "วัดที่มีเจดีย์และมีสวนมะม่วงเป็นที่รื่นรมย์และเกษมสำราญน่าเคารพบูชา" วัดนี้เป็นวัดต้นวงศ์ราชินิกุล โดยสมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี (สั้น) พระชนนีในสมเด็จพระอัมรินทรามาตย์ (นาก) ทรงบริจาคที่ดิน และสมเด็จพระอัมรินทรามาตย์ได้ทรงรวบรวมพระพี่พระน้องร่วมกันสร้างเป็นวัดขึ้นมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้มีการบูรณะใหญ่และทรงสร้างพระปรางค์เป็นที่บรรจุพระบรมสรีรังคารและพระบรมอัฐิบางส่วนของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบรมราชชนก นอกจากนี้ยังทรงสร้างพระวิหารและพระที่นั่งทรงธรรมขึ้นอีกด้วย

 

สิ่งสำคัญภายในวัด

พระอุโบสถ

มีลักษณะเหมือนพระอุโบสถของวัดสุวรรณดาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ภายในมีจิตรกรรมฝาผนังที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงโปรดเกล้าฯ ให้เขียนขึ้นตามแบบศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเรื่องราวเกี่ยวกับบทพระราชนิพนธ์เรื่องสังข์ทอง ไกรทอง อิเหนาและคาวี ภาพจิตรกรรมบริเวณผนังระหว่างช่องประตูด้านล่าง ซึ่งเป็นภาพการเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนครโดยกระบวนพยุหยาตราทางสถลมารค เป็นส่วนที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงลงฝีพระหัตถ์พระพักตร์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย หน้าทหารกลอง และต้นไม้ข้างป้อมริมกำแพงเป็นปฐมเมื่อ วันเสาร์ ที่ ๓๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๔๑

​

 

​

พระประธาน
พระประธานในพระอุโบสถวัดอัมพวันเจติยาราม นั้น แต่เดิมมีพุทธลักษณะงาม เป็นแบบของพระประธานในพระอุโบสถวัดอรุณราชวราราม กรุงเทพมหานคร แต่ที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบันนี้ มีพระเศียรผิดไปจากเดิม ที่เป็นอย่างนี้น่าจะมีเหตุมาจากปูนแตกหักพังไปและซ่อมขึ้นใหม่ไม่เหมือนของเก่า ตังมีพระราชวิจารณ์ในพระบาทสมเด็จพระปิยมหาราชว่า
"…น่าจะมีเหตุแตกพังอย่างไร ซ่อมขึ้นไม่เหมือนเก่า พระพักตร์เลวกว่าพระองค์ และเลวไปกว่าพระสาวกด้วย…"พระประธานองค์นี้ สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๑ เมื่อเริ่มขึ้นครองราชย์ พ.ศ.๒๓๒๕ ต่อมาจนสิ้นแผ่นดินที่ ๑ ในพ.ศ.๒๓๔๒ รวมเวลาเพียง ๒๗ ปี แม้จะนับรวมไปถึงสมัยรัชกาลที่ ๒ พ.ศ.๒๓๖๗ ก็เป็นเวลาเพียง ๔๒ ปีเท่านั้น องค์พระประธานแม้จะสร้างด้วยปูนจะถึงกับแตกพังเชียวหรือ"

มีเหตุที่จะทำให้แตกพังได้ คือ สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี (สั้น) ซึ่งเป็นพระเจ้ายายในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยสิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๑ ครั้นถึงรัชกาลที่ ๒ ซึ่งเป็น "หลานยาย" ได้ทรงบรรจุพระอัฐิและพระสรีรังคารส่วนหนึ่งไว้ในที่สำคัญของวัดอัมพวันฯ บริเวณพระตำหนักเดิมนั่นก็คือ ใต้ฐานพระประธานในพระอุโบสถนั่นเอง เมื่อเป็นอย่างนั้น ในขณะเจาะฐานพระประธาน เกิดการกระเทือน ทำให้องค์พระแตกร้าวถึงพระเศียรจึงต้องซ่อมใหม่ แต่นายช่างฝีมือผิดไปจากเดิม องค์พระประธานจึงมีพุทธลักษณะผิดไปด้วย ดังปรากฏอยู่ในปัจจุบันนี้ ถึงกระนั้นก็ยังจัดว่ามีพุทธลักษณะที่งดงามมากอยู่

 

ภาพจิตรกรรมฝาผนัง ในพระอุโบสถ
​

 

ภาพจิตรกรรมฝาผนัง ในพระอุโบสถ
​

 

กุฏิใหญ่
มีลักษณะเป็นเรือนหมู่ทรงไทยใต้ถุนสูง ด้านเหนือเป็นบันไดใหญ่ ด้านใต้เป็นหอสวดมนต์ มีหอฉันตรงกลาง ของเดิมเป็นฝีมือช่างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีการบูรณะบ้างในรัชกาลต่อ ๆ มา จนถึงในรัชกาลปัจจุบัน

กุฏิใหญ่นี้เมื่อคราวก่อนเคยเข้าไปถ่ายรูปแล้ว มีคนตั้งแผงเช่าพระอยู่หน้ากุฏิบอกว่าขึ้นไปถ่ายรูปได้นะ แต่ถ่ายมาไม่สวยก็เลยไม่ได้เอามาอวด...

 

พระที่นั่งทรงธรรม

เดิมเป็นตำหนักไม้ที่ประทับของสมเด็จพระรูปฯ ก่อนรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้ทรงพระราชทานนามว่า "พระที่นั่งทรงธรรม" เพราะสมเด็จพระรูปฯ เมื่อคราวบวชชีได้ทรงฟังธรรมในที่นั้นเป็นประจำ ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน มีรูปทรงดังปรากฏในปัจจุบัน ในคราวบูรณะใหญ่ปี พ.ศ.๒๕๓๘ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีทรงพระราชทานพระนามาภิไธยย่อ (สธ) ไว้ที่หน้าบัน ภายในพระที่นั่งทรงธรรมมีพระประธานและมีพระพุทธบาทจำลอง ๕ รอย อยู่ด้านหน้า

พระที่นั่งทรงธรรม มีป้ายติดไว้ข้างหน้าว่าเชิญนมัสการพระพุทธบาทจำลอง ๕ รอย แต่ก็ปิดประตูอ่ะ เข้าไม่ได้...

​

 

พระตำหนัก

มีอยู่ ๒ ตำหนัก คือ ตำหนักใหญ่อยู่ด้านทิศใต้ของวัด และพระตำหนักเล็กอยู่ด้านทิศตะวันตก พระตำหนักทั้งสองเดิมเป็นเรือนไม้สักทรงไทย ฝาเฟี้ยม ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงสร้างไว้ที่สวนขวาในพระบรมมหาราชวัง ภายหลังพระราชทานแก่สมเด็จพระมหสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แล้วสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ได้ทรงประทานออกมาไว้ที่วัดอัมพวันเจติยามรามพร้อมกับแท่นบรรทม ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

​

 

พระวิหาร

อยู่ทางด้านหลังพระอุโบสถเยื่องมาทางขวา สร้างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายในวิหารมีพระนอนองค์ใหญ่ ตั้งแต่พระเศียรจนถึงพระบาท วัดได้ ๑๙ ศอก มีพระพุทธรูปปูนปั้นประดิษฐานอยู่รอบระเบียงพระวิหาร จำนวน ๕๒ องค์

พระวิหารนี้ สร้อยฟ้าฯ มาทีไร ไม่เคยได้เข้าไปเลย เพราะปิดตลอด...วันนี้ก็เดินวนรอบๆ ดู ประตูก็ปิดเหมือนเดิม จะลองเปิดเข้าไปดูกลัวพระจะว่าเอา...

​

พระปรางค์

อยู่ด้านในพระวิหาร พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นบริเวณสถานที่พระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เพื่อบรรจุพระบรมสรีรังคารและพระบรมอัฐิบางส่วนของพระราชชนก